Разговарала: Ана Василевска
Реформите во правосудството и пенитенцијарниот систем, измените во Изборниот законик, довербата на граѓаните во судството, предметите на СЈО беа дел од темите во интервјуто за НоваТВ со министерот за правда Никола Тупанчески. Тој открива дека утре ќе биде одржано првото судење во најголемата дигитална судница во земјата, сместена во Идризово. Според Тупанчески, постапката за транспарентно донесување на измените во Изборниот законик е спроведена но досега на поканата не одговориле од ВМРО-ДПМНЕ.
Тој е уверен дека донесувањето на новата Стратегија за развој на правосудниот систем ќе ги постави темелите за градење на подобри капацитети за функционирање на правосудните органи, а истовремено ќе се пристапи кон исполнување на оние активности што значат изнаоѓање на системски решенија за правилно функционирање на правосудниот систем.
НоваТВ: Постојано се зборува за потребите од реформите во правосудството, кои бездруго се дел од процес што е во тек. До каде се реформите во правосудството?
Тупанчески: Реформски активности опфатени во Стратегијата за реформа на правосудниот систем и нејзиниот Акциски план за период 2017 – 2022 година претставуваат патоказ по кој Министерството за правда и останатите чинители во правосудниот систем се водат и неуморно и континуирано ги спроведуваат сите активности за да се зајакне независноста, непристрасноста, ефикасноста и квалитетот на правосудниот систем на нашиот пат кон европската интеграција. Поголемо ниво на ефикасност на судскиот систем ќе го унапреди квалитетот на заштитата на човековите права и ќе го зајаке владеењето на правото, а зајакнатата транспарентност на правосудните институции ќе ја врати довербата на граѓаните во судството. Во контекст на ова прашање морам да истакнам дека на 15 септември 2022 година во Брисел започна објаснувачкиот скрининг за Поглавјето 23:Правосудство и фундаментални права како дел од преговорите за пристапување на Република Северна Македонија во ЕУ. На 1 и 2 декември се одржа и билатералниот скрининг каде што претставниците од македонската делегација имаа можност пред Европската комисија да ги презентираат реформите кои ги спроведовме во областа на Правосудството и фундаменталните права. Заокружувањето на процесот на реформи ќе биде со донесување на новата Стратегија за развој на правосудниот систем 2023 – 2027 и нејзиниот Акциски план каде што ќе бидат инкорпорирани сите препораки од Извештајот на Европската Комисија за напредокот на Република Северна Македонија, како и препораките од сите извештаи изготвени во рамките на тековните проекти од ИПА. Очекувам до крајот на годината да имаме нацрт верзија каде што ќе се дефинираат целите за наредниот период, временската рамка од аспект на краткорочно, среднорочно и долгорочно планирање на активностите и финансискиот апсект во делот на јакнење на капацитетите на инситуциите.Нацрт Стратегијата ќе биде проследена и до Европската Комисија на мислење.
НоваТВ: Меѓународната заедница, меѓу другите, и швајцарската влада, дадоа голема финансиска поддршка за изборните реформи во земјава. До каде се реформите во изборниот Законик и изборниот систем, дали и на кој начин се вклучени релевантните граѓански организации во овие процеси?
Тупанчески: Министерството за правда неодамна го отпочна процесот на формирање на работна група за подготовка на нов Изборен законик. Идејата е реформирање на изборното законодавство што ќе овозможи вградување на сите препораки од меѓународниот фактор како што се ОБСЕ/ОДИХР ,но и забелешките кои ги имаа засегнатите страни. Испратен е допис до политичките партии и заинтересираните страни, невладини организации и здруженија за да земат учество во изготвувањето на Изборниот законик. За жал, ВМРО-ДПМНЕ сеуште нема одговорено на поканата.
Целта на оваа активност околу подготовката на нов Изборен законик е да бидеме максимално транспарентни, инклузивни, да ги имплементираме сите препораки, заклучоци кои што беа констатирани на последните избори. Едно од укажувањата на меѓународниот фактор беше дека најдобро ќе биде Изборниот законик да биде донесен 6 месеци пред избори. Тоа се правила на игра кои однапред треба да се почитуваат и да се знаат. Изборниот законик треба да биде донесен со консензус.
Последните измени на Изборниот законик се направени во 2021 година и тие се однесуваа на биометриската идентификација. Како ќе изгледа новиот Изборен законик, моделот на политичкиот систем преку кој се избираат пратениците или претставниците на државата, ќе зависи од работната група, понудените решенија, идеи и аргументација.
НоваТВ: Кој е Вашиот став за судските пресуди поврзани со предметите од СЈО од кои, дел од оние што беа под истрага, како и оние што беа правосилно осудени, се извлекуваат со лесни казни, па и целосно се ослободуваат?
Тупанчески: Од она што е во рамките на надлежностите на Министерството за правда можам да издвојам за најзначајните измени во новиот Закон за јавното обвинителство донесен во 2020 година. Со измените се предвиде сите судски процеси кои беа во надлежност на Јавното обвинителство за гонење на кривични дела поврзани и кои произлегуваат од содржината на незаконското следење на комуникациите се распоредуваат на јавните обвинителства на натамошно кривично гонење согласно нивните надлежности утврдени со овој закон за да добијат правна разрешница пред надлежните судови, низ професионална и фер постапка, базирана на докази.
Во однос на прашањето за изнесување став за судските пресуди поврзани со предметите од СЈО сакам да истакнам дека не е дозволено мешање на извршната власт во судската власт ниту пак е дозволено согласно закон да се врши влијание врз постапувањето на судија во конкретен предмет. Како министер за правда никогаш не сум изнел свој сопствен став ниту мислење за одреден судски предмет. Во рамките на моите надлежности, спроведувањето на системските реформи и владеење на правото се поставени високо на мојата агенда, а со тоа и обезбедување на оптимални услови за правилно функционирање на правосудниот систем.
НоваТВ: До каде се реформите на пенитенцијарниот систем?
Тупанчески: На 30 ноември 2022 година се стави во функција најголемата дигитална судница во државата во Идризово која е последниот од низата проекти кои ги реализираше Министерството за правда. Објектот се простира на површина од 1089 м2 со капицитет за 120 лица. Ова е најголемата и најопремената судница во Република Северна Македонија со судска сала од 290 м2. Изградена е по примерот на судниците во државите со големо искуство во сузбивањето на организираниот криминал. Таа е само еден сегмент од целокупниот комплекс за оваа намена кој меѓудругото содржи и простории за обвинетите, посебни канцеларии за судиите и јавните обвинители, простории за адвокатите, најсовремен систем за заштита на сведоци со можност за изобличување на слика и тон, систем за видеоконференција, кабина за преведувачи, како и соодветен безбедносен и мониторинг систем. Комплексот располага со посебни влезови за осудени лица, за службени лица, како и за јавноста која ќе присуствува на овие судења и посебен дел за новинарите. На 14 декември ќе се одржи првото судење во најголемата дигитална судница во Идризово.
НоваТВ: Како планирате да ја подобрите довербата во правосудниот систем?
Тупанчески: Министерството за правда достави пакет на закони во Собраниска процедура како што се: Законот за Академија за судии и јавни обвинители, Законот за парнична постапка, Законот за адвокатурата и Законот за вештачење. Минатиот месец беа донесени Законот за компензација на жртви од кривични дела, Законот за граѓанска одговорност од нареда и клевета, како и законите со кои се зголеми платата на судските и јавнообвинителските службеници.
Во идниот период очекувам заокружување на законодавната агенда со доставување на Законот за помилување, Кривичниот законик, Законот за кривичната постапка и Законот за извршување на санкциите во Собраниска процедура. Со ова ќе се заврши реформата во казненото законодавство.
Донесувањето на новата Стратегија за развој на правосудниот систем ќе ги постави темелите за градење на подобри капацитети за функционирање на правосудните органи, а истовремено ќе се пристапи кон исполнување на оние активности што значат изнаоѓање на системски решенија за правилно функционирање на правосудниот систем. Тука би ги напоменал Законот за судовите и Законот за јавното обвинителство.
Зголемувањето на финансиската независност на правосудниот систем е исто така една од најзначајните работи кои што треба да се спроведат од страна на Собранието преку донесувањето на законите за плати на судиите, јавните обвинители, членови на Судскиот совет и Советот на јавните обвинители.
До 2024 година очекувам Република Северна Македонија да го има својот прв Граѓански законик што ќе означи заокружување на законодавната реформа во граѓанската сфера.
Извор: novatv.mk
